Wijkuitvoeringsplan (WUP): zo realiseer je aardgasvrije wijken

Wijkuitvoeringsplan in het kort

• In een Wijkuitvoeringsplan staat alle informatie die nodig is om tot een aardgasvrije wijk te komen.
• Het opstellen van een WUP vloeit voort uit de Transitievisie Warmte en is een noodzakelijke stap binnen de energietransitie.
• Een WUP geeft duidelijkheid en zekerheid aan betrokkenen over de overgang naar een duurzame warmtevoorziening.
• Er bestaat (nog) geen standaard WUP. Het opstellen ervan is maatwerk, op basis van vaste aandachtspunten.
• Voor het opstellen zijn verschillende hulpmiddelen beschikbaar.

Een Wijkuitvoeringsplan (WUP) opstellen in drie stappen

Het Wijkuitvoeringsplan (ook wel WUP, warmteprocesplan of wijkwarmteplan) beschrijft op welke manier huizen en gebouwen in een wijk in de toekomst worden verwarmd. En wat de kosten daarvan zijn voor verschillende belanghebbenden. Ook bevat het plan de te nemen stappen en de betrokken partijen. Globaal bestaat het opstellen van het plan uit drie fasen:

1. Een gedetailleerde wijkanalyse. In de Transitievisie Warmte is dit vaak globaal al gedaan. Hieruit volgt vaak het meest kansrijke duurzame alternatief voor de warmte- en koudevoorziening in de toekomst.
2. Een projectplan / plan van aanpak. Dat geeft antwoord op de vraag hoe je een breed gedragen WUP realiseert.
3. Het uitvoeringsplan. Hierin wordt beschreven wat er moet gebeuren op technisch, bestuurlijk, juridisch, ruimtelijk, communicatie, en financieel vlak om de wijk mee te nemen in de transitie naar het voorkeursalternatief – binnen de vastgestelde termijn.

Wijkuitvoeringsplan: noodzakelijke stap naar aardgasvrije wijk

In het klimaatakkoord van 2019 zijn afspraken gemaakt over de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Onderdeel daarvan is de transitie naar aardgasvrije wijken. Een Wijkuitvoeringsplan is nodig om die transitie in een wijk concreet te maken.

Het opstellen van een WUP helpt gemeenten ook om aan verplichtingen te voldoen die gelden volgens de vernieuwde Omgevingswet die vanaf 2024 van kracht is.  Overheden moeten bij plannen voor de omgeving, zoals het realiseren van aardgasvrije wijken, alle voornemens inzichtelijk maken en stakeholders betrekken. Buurtbewoners, bedrijven en organisaties moeten op de hoogte zijn en kunnen participeren. Voor overheden gelden regels voor wat betreft participatie.

Een WUP biedt zekerheid aan betrokkenen

Bewoners, woningcorporaties, energieleveranciers, ondernemers, en andere vastgoedeigenaren en stakeholders willen graag weten waar zij aan toe zijn bij de overgang naar een duurzame warmtevoorziening in een wijk. Een Wijkuitvoeringsplan geeft richting en houvast voor alle betrokken partijen. In dit voor iedereen inzichtelijke plan wordt de route bepaald naar een aardgasvrije wijk.

Een Wijkuitvoeringsplan is maatwerk: 5 sporen

Een WUP is maatwerk. Dat wil zeggen dat er (nog) geen standaard vorm is waarin het plan gegoten moet worden. Het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie ontwerpt voor de nabije toekomst mogelijk wel een raamwerk waarvan gemeenten en adviseurs gebruik kunnen maken. Een Wijkuitvoeringsplan moet in ieder geval ingaan op vijf hoofdzaken:

1. De techniek
   Welke duurzame warmteoplossing is het meest realistisch in de wijk? Hoe ziet het totale concept van bron tot levering er dan uit?
2. Het ruimtelijke aspect
   Wat is de impact van het beoogde energieconcept (bijvoorbeeld geothermie of aquathermie) op de ruimte? Kijk daarbij naar ruimte in de wijk, onder én boven de grond. Ruimtelijke impact op, aan en in de woningen wordt ook meegewogen.
3. De bestuurlijke rol
   Wat vindt de gemeente belangrijk bij het realiseren van de duurzame oplossing? De gemeente kan kiezen voor een meer of minder betrokken rol en voor meer of minder risico. Afhankelijk van die keuzes kiest de gemeente een faciliterende of meer actieve rol.
4. Organisatie en financiën
   Wie organiseert wat, welke partijen zijn daarbij betrokken en hoe wordt de transitie bekostigd?
5. Het participatieproces
   Hoe worden bewoners en betrokkenen meegenomen in alle fasen van de warmtetransitie in de wijk? Bewonersparticipatie en de betrokkenheid van alle relevante stakeholders is een voorwaarde voor een breed gedragen WUP en een succesvolle realisatiefase.

5 Aanbevelingen voor een breed gedragen WUP

1. Bedenk welke rol je als gemeente wilt innemen
   Neem je als de gemeente het voortouw of volg je een initiatief van anderen? Besef dat géén keuze maken ook kiezen is. In dat geval is de gemeente een volgende, soms faciliterende partner. Leg de keuze als college (en raad) vast, zodat het duidelijk is voor alle partijen. Het innemen van een rol bij de eerste WUP heeft consequenties voor elke volgende wijk waar gestart wordt met een WUP.
2. Wees zuinig op de aandacht van bewoners
   Bewoners willen doorgaans graag meedenken en meepraten. Ook willen ze geïnformeerd blijven en resultaten zien. Lange informatiestiltes leiden doorgaans tot frustratie. Besteed daarom aandacht aan de communicatie- en participatiestrategie. Neem dit mee in de begroting van het project.
3. Bedenk goed welk proces je start
   De warmtetransitie is voor velen een nieuw onderwerp. Een valkuil daarbij is ‘om maar gewoon te beginnen’ met de organisatie van bijvoorbeeld een warmtenet.
   Realiseer je dat het proces om te komen tot een WUP wel anderhalf tot twee jaar kan duren. Het is daarom raadzaam om vooruit te kijken en bij de eerste stappen al volgens plan te communiceren wat er gebeurt.
4. Sluit aan bij initiatieven in de wijk
   Woningcorporaties, maatschappelijke partners en verenigingen van eigenaren hebben regelmatig goede ideeën over de warmtetransitie. Daar goed naar luisteren en aansluiten bij bestaande plannen kan het WUP-proces versnellen, eenvoudiger maken en het draagvlak vergroten.
5. Doe het werkelijk samen
   Betrek als gemeente tijdig alle relevante collega’s van Ruimtelijke ordening, Financiën, Omgevingswet, Communicatie, etc. Dit reflecteert immers wat er buiten, in de wijk gebeurt en welke plannen en acties bij elkaar moeten komen om de warmtetransitie ook écht een stap verder te krijgen.

Maak gebruik van tools en hulpmiddelen

De warmtetransitie is een omvangrijk proces. Om het traject richting een breed gedragen Wijkuitvoeringsplan te versnellen, zijn er verschillende hulpmiddelen.

• Wijkanalysetool
  Stap 1 is zoals gezegd een zorgvuldige wijkanalyse. Op basis van onze projectervaring en expertise, ontwikkelde DWA hiervoor een handzame tool. Die laat in één oogopslag zien wat de aard van het vastgoed in de wijk is, én welke implicaties dat heeft voor de kansen van verschillende warmteoplossingen. Vooroorlogse bouw vraagt immers om andere oplossingen dan nieuwbouw. Het gebruik van deze tool behoort standaard tot onze dienstverlening.
• Warmtenet-ontwerptool
  Weet u welke warmtebron de voorkeur heeft in een wijk? Dan kan de Warmtenet-tekentool in beeld brengen wat de meest (kosten)efficiente manier is om een warmtenet aan te leggen. Het ontwerp wordt gevoed door een rekenmodel. Dit is gebaseerd op jarenlange ervaring met honderden warmteprojecten. Ook van deze tool kan gebruik worden gemaakt binnen onze dienstverlening.
• WijkvanNu
  WijkvanNu is het label dat DWA inzet bij het complete proces om te komen tot een Wijkuitvoeringsplan. Onze adviseurs nemen gemeenten en alle andere betrokkenen van a tot z mee in het opstellen van een WUP. Ook in de realisatiefase blijven wij graag ondersteunen met onze kennis en ervaring.
• Gemeentereis Aardgasvrij
  Programma Aardgasvrije Wijken ontwikkelde voor gemeenten een overzicht van de stappen en acties die benodigd zijn om een wijk aardgasvrij te maken. Gebaseerd op ervaringen van (proeftuin)gemeenten.