Voorkom hittestress in gebouwen: verbeter gezondheid, productiviteit en welbevinden

Wat is hittestress? 

Hittestress is een aandoening bij mensen en dieren veroorzaakt door extreme hitte, die zich uit in diverse lichamelijke klachten. Hittestress kan ervaren worden wanneer de gevoelstemperatuur te hoog wordt en het lichaam zichzelf niet meer kan koelen. Aanwezigheid van hittestress is per persoon en van de omgeving afhankelijk. Hittestress wordt al ervaren als de gevoelstemperatuur hoger dan 23 °C is en gezondheidsrisico’s nemen toe vanaf 29 °C. Verschillende factoren hebben invloed op de gevoelstemperatuur: luchttemperatuur, luchtvochtigheid, windsnelheid, verdamping, schaduw, zonnestraling, warmte door menselijke activiteiten zoals door autorijden, warmte uitstraling van gebouwen en persoonlijke omstandigheden als fitheid en kledingkeuze.  

Wat zijn de gevolgen van hittestress? 

Hittestress is een gevolg van oververhitting van gebouwen en zijn omgeving. Naast hittestress kan oververhitting ook invloed en gevolgen hebben op: water, transport- en elektriciteitsnetwerken en de leefbaarheid in buitenruimten.

Hittestress kan resulteren in slaapproblemen, hoge energiekosten en een lagere (arbeids)productiviteit. Slaapproblemen zorgen voor verhoogde gezondheidsrisico’s zoals spierkramp, versnelde hartslag en geven risico op warmteberoerte. In gebouwen gaat de arbeidsproductiviteit omlaag omdat men zich minder goed kan concentreren en vaker pauzes nodig hebben om te kunnen functioneren. In Nederland laten cijfers zien dat het gemiddelde sterftecijfer 12% hoger ligt in een warme week in vergelijking met lagere temperaturen. Je omgeving heeft ook invloed op de gevolgen van hittestress. Zo warmen slecht geïsoleerde woningen sneller op en koelen goed geïsoleerde woningen langzamer af.

Hoe kun je hittestress tegengaan 

Hittestress kan tegengegaan worden op drie verschillende niveaus: gebied, wijk en gebouwniveau. Gebouwontwikkelaars en woningcorporaties kunnen hier rekening mee houden. 

1 Maatregelen op gebiedsniveau (Macro)

Het omliggende landelijke gebied rondom een stad is koeler dan de stad zelf. De bebouwing van een stad zorgt ervoor dat de koele lucht de stad niet kan bereiken. Als groene gebieden, zoals parken en singels helemaal tot aan het landelijke gebied reiken, zorgt dit ervoor dat de koele lucht de stad beter kan bereiken en de stad dus afkoelt. Groene daken warmer minder op dan traditionele bitumen daken. Witte daken weerkaatsen het zonlicht wat op de daken schijnt en zorgt daardoor ook voor een verkoelend effect ten opzichte van traditionele daken. Op hete dagen is het van belang dat er genoeg koele plekken binnen bereik zijn van mensen in de openbare ruimte. Een koele plek ligt vaak in de schaduw en heeft een maximale gevoelstemperatuur van 35 °C. Onderzoek heeft uitgewezen dat je vanuit elk huis minimaal 3 bomen ziet en op 300 meter afstand een koele plek is om een groene gezonde stad te krijgen. Volgens hetzelfde onderzoek moet minimaal 30% van een wijk schaduw krijgen van een boom om hittestress tegen te gaan (Mark J. Nieuwenhuijsen, 2022). Zie de figuur hieronder, loopafstand tot een koele plek in Rotterdam.

2 Maatregelen op wijkniveau (Meso)

Koelen door schaduw te creëren is de meest effectieve maatregel bij het tegengaan van hittestress. Door verharde oppervlakken te ontharden en deze waterdoorlatend en groen te maken, zullen deze minder opwarmen dan wanneer deze van asfalt of bestrating zijn gemaakt. Als bijkomend effect zorgt deze maatregel er ook voor dat er minder wateroverlast voorkomt. Door het plaatsen van bomen komt er schaduw en zal de lucht verkoelen door verdamping van water. Het effect van bomen op de gevoelstemperatuur is hieronder gevisualiseerd. Uit de simulatie van het koelend effect van een boom is op te maken dat de gevoelstemperatuur in de schaduw van de boom tot wel 14 °C lager is in vergelijking met de gevoelstemperatuur buiten het schaduw oppervlak.

3 Maatregelen op gebouwniveau (Micro)

Het gedrag van mensen is belangrijk: maakt men gebruik van de zonwering en wordt er op de juiste momenten van een dag geventileerd. Daarnaast hebben factoren als de oriëntatie van de woning (zuiden is warmer door continue zoninval), aanwezigheid van zonwering en ventilatie invloed op de mate waarin een woning opwarmt. In de afbeeldingen hieronder staan de verschillende maatregelen:

1. Ramen die tegen elkaar opengezet kunnen worden, zorgen voor een goede windstroming. Hierdoor komt er koele lucht in de woning, als er wordt geventileerd wanneer de luchttemperatuur buiten de woning lager is dan binnen de woning.
2. Een gebouw met voldoende vermogen om warmte vast te houden thermische massa warmt minder snel op. Zo blijft de woning langer koel. Na een langere warme periode is het echter ook lastiger de woning weer af te koelen.
3. Daken en gevels zijn bij bestaande gebouwen vaak slecht geïsoleerd. Een goede isolatie zorgt ervoor dat de warmte buiten blijft. Als een gebouw is opgewarmd tijdens een langdurige hittegolf, heeft een goede isolatie als keerzijde dat het ook minder snel afkoelt. Dan is goede ventilatie een voorwaarde.
4. Bij niet of matig geïsoleerde gebouwen zorgen gevels met lichte kleuren ervoor dat er meer zonnestraling wordt gereflecteerd. Hierdoor warmt het gebouw minder op. Groene gevels hebben hetzelfde effect en zorgen ook voor verkoeling door verdamping.
5. Buitenzonwering houdt de zonnestraling buiten het gebouw. Dit gaat opwarming tegen. Binnenzonwering kan ook maar is minder effectief omdat de zonnewarmte dan al binnen is.
6. Actieve koeling bij een gebouw zorgt er voor dat de binnentemperatuur van een gebouw beperkt opwarmt. Een warmtepomp kan zowel verwarmen als koelen.
7. Bomen en struiken zorgen ervoor dat er meer schaduwoppervlak is. Schaduw zorgt voor minder zoninstraling waardoor de woning minder opwarmt.

Tools: voorkomen van hittestress

Hittestress kun je simuleren, waardoor je de effecten van hitte op het vastgoed en omgeving visueel inzichtelijk maakt. Voor de buitenruimte kunnen bijvoorbeeld Tygron en CFD-software worden gebruikt. Modellen uit Tygron kunnen ook worden gebruikt als Digital Twin, en daarmee als basis dienen voor andere klimaatadaptatiestudies.

Op gebouwniveau is er het hittelabel en kunnen dynamische temperatuursimulaties worden uitgevoerd met bijvoorbeeld IES VE of VABI. Met een simulatie kun je precies het effect van zonwering of extra open ramen inzichtelijk maken. Ook bestaat er binnen de BENG-methodiek de TO-juli berekening. Deze geeft een snelle indicatie van het risico op oververhitting. Hier zitten echter wel wat aandachtspunten aan. Zo kijkt deze berekening niet verder dan het eigen perceel en wordt bijvoorbeeld schaduw van omringende gebouwen niet meegenomen.

Hitte: mogelijke gevolgen voor de huurprijs

Soms is het in een huis erg warm, zelfs als er geen specifieke regels zijn die aangeven wat een acceptabele temperatuur is. Maar er zijn wel richtlijnen om te bepalen of een te hoge temperatuur in huis een probleem is. Deze richtlijnen zijn vastgesteld door organisaties zoals de Huurcommissie en de Kantonrechter.

Volgens deze richtlijnen wordt soms gekeken naar een document genaamd GIW-ISSO 2008. Als de temperatuur in huis meer dan 300 uur lang 26,5 °C of hoger is, kan dit worden gezien als een probleem volgens de wetten die de huurprijs reguleren. In zo’n geval kan de huur worden verlaagd zolang de verhuurder het probleem niet oplost.

Om dit op te lossen, paste de Huurcommissie eerder een tijdelijke huurverlaging toe. Dit betekende dat de huurprijs tijdelijk werd verlaagd tot 80% van het normale bedrag dat je moest betalen. Dit werd gedaan omdat het probleem niet het hele jaar door het comfort van het huis beïnvloedde.

Dit kan een grote impact hebben. De gemiddelde huurprijs voor een sociale huurwoning in Nederland is €560,- per maand (Ravestein, 2022). Een woningcorporatie met 5.000 woningen krijgt dan €2.800.000 aan huur binnen. De woningcorporatie kan dus tijdelijk per maand €2.240.000 aan huur mislopen als deze 5.000 woningen te heet zijn.

DWA: uw partner in voorkoming van hittestress

Klimaatadaptief bouwen betekent dat u in uw bouwontwerp rekening houdt met toekomstige klimaatveranderingen. Een klimaatadaptief gebouw is beter bestand tegen hittestress. De bouwfysica-adviseurs van DWA hebben toegang tot de tools en nemen de voorkoming van hittestress mee in hun berekeningen. Zowel bij nieuwbouw als bestaande bouw.